Hoe de actieve rol van de Nederlandse ambassade in Polen bijdraagt aan de bescherming van mensenrechten

Het waarborgen van mensenrechten en het beschermen van de positie van minderheden is iets wat Daphne Bergsma elke dag ambieert als Nederlandse ambassadeur in Polen en Belarus. Haar ambassade won dan ook niet voor niets de runners-up BMO-Ambassadeprijs in 2022. Maar ook dit jaar maken ze weer kans op de tweejaarlijkse prijs. Bergsma vertelt ons meer over hoe haar ambassade bijdraagt aan de bescherming van mensenrechten in Polen en Belarus. 

Bergsma stelt zichzelf regelmatig de vraag: ‘’Is dit een samenleving waar mensenrechten zijn gewaarborgd en de positie van minderheden zijn beschermd?’’. Haar drijfveer is dan ook het ondersteunen en bevorderen van een democratische rechtsstaat. Ze vertelt: ‘’Al meer dan 35 jaar probeer ik hier via mijn werk een klein steentje aan bij te dragen. En met rechtsstaat bedoel ik niet alleen de juridische kant, of alle wetten kloppen, maar ook scheiding der machten en rechten van minderheden. Ik heb me altijd ingezet voor thema’s als inclusiviteit, vrouwenrechten en de LGBTQ+ gemeenschap.‘’

Haar drijfveer is dan ook terug te zien in het soort projecten die ze aanpakt. In 2022 haalde Bergsma met haar team de Amsterdam Rainbow Dress naar Warschau. De Amsterdam Rainbow Dress is een kunstwerk in de vorm van een jurk, met als doel het stimuleren van debat en bewustzijn over inclusie en gelijke rechten over de hele wereld. Het is een monumentale jurk met een diameter van meer dan 16 meter, bestaande uit de 68 vlaggen van landen waar LGBTQ+-zijn strafbaar is, waaronder acht landen waar homoseksuele handelingen de doodstraf tot gevolg kunnen hebben. Bergsma legt uit ‘’Om aandacht te vragen voor dit onderwerp zijn er twee bekende influencers naar allerlei toeristische plekken in Warschau gegaan. Daar zijn ze samen met de jurk gefotografeerd. Om de jurk te dragen, ben je genoodzaakt om op een ladder te staan. De jurk is namelijk – helaas – tamelijk groot. Als er een land op de jurk de wetgeving ten positieve aanpast dan verdwijnt die vlag op de jurk. We hopen dus eigenlijk dat de jurk op termijn een mini rokje is en in het beste scenario bestaat de jurk helemaal niet meer‘’. 

De influencerfoto’s waren niet de enige mogelijkheid om de Rainbow Dress in Polen te bekijken. Ook is er in de tuin van de ambassade een grote receptie gehouden en was de jurk te zien bij de Pride in Warschau. ‘’De Poolse vlag is niet in de jurk verwerkt omdat homoseksualiteit formeel niet strafbaar is. Dat zegt verder natuurlijk niets over het politieke klimaat in het land. Polen is conservatief, conservatiever dan Nederland. Dat we erin geslaagd zijn de Rainbow Dress naar hier te halen en dat die zo’n prominente plaats heeft mogen innemen bij de Pride is echt bijzonder.’’ laat Bergsma weten. 

Maar dit is niet het enige project dat heeft bijgedragen aan de bescherming van mensenrechten in Polen. Bergsma laat weten dat het in Polen erg moeilijk is om aan (betrouwbare) informatie over voorbehoedsmiddelen te komen. ‘’Polen was tot voor kort een heel katholiek land. Ondanks dat de secularisatie erg snel gaat is de toegang tot informatie over voorbehoedsmiddelen niet zonder meer beschikbaar. In 2022 zijn we daarom ook gestart met twee driejarige projecten waarmee we organisaties financieel ondersteunen die betrouwbare informatie over abortus en seksuele voorlichting geven’.” Maar mentale steun aan de doelgroep is net zo belangrijk voor haar. ‘’Laatst was er bijvoorbeeld een rechtszaak tegen een abortusactivist. Wij zorgen er dan voor dat iemand van de ambassade bij de rechtszaak aanwezig is. Vaak zijn mensen dan positief verrast. Ze verwachten niet dat een ambassade zich kan inzetten voor deze onderwerpen’.” 

De ambassade in Warschau zet zich ook in voor mensenrechtenverdedigers uit Belarus. Door hubs te ondersteunen draagt de ambassade bij aan de voorbereiding op een toekomstig democratisch Belarus. Ook zorgen ze ervoor dat hun verhalen, zelfs als ze in hun eigen land worden onderdrukt, internationaal niet worden vergeten. De ambassade brengt Belarussische organisaties geregeld in contact met relevante partners om nieuwe samenwerkingen op te zetten en activiteiten te versterken. Zij zijn dan ook blij met de flexibiliteit en proactieve houding van de ambassade. 

Een gepolariseerde samenleving
‘’Polen heeft een hele gepolariseerde samenleving met een maatschappelijk middenveld dat onder druk staat. Vooral financieel. Het geld vanuit de voormalige PiS-regering ging naar projecten die zij graag gerealiseerd zagen. Daar zaten geen projecten over seksuele voorlichting of LGBTQ+ bij. Dat maakt het maatschappelijk middenveld meer afhankelijk van het buitenland en andere organisaties,” legt Bergsma uit. ‘’Dat betekent ook dat het maatschappelijk middenveld in Polen weet waar we als Nederland voor staan en dat we als ambassade een klein potje geld hebben om hen daarmee te ondersteunen’.” 

Bergsma ziet de continue dialoog als een middel om in verbinding te blijven met het maatschappelijk middenveld: ‘’Ik nodig regelmatig mensen uit om bij mij aan tafel aan te schuiven. Ik heb net bijvoorbeeld een lunch gehad met twee NGO’s over waar het nu naar toe moet met de rechtsstaat onder de nieuwe Poolse regering. Mijn eettafel is in dat opzicht een soort instrument waarmee ik de samenwerking tussen Nederland en de Poolse bevolking aanmoedig’’.  

Door de actieve rol van de Nederlandse ambassade in Polen weet de bevolking hen goed te vinden. Maar ze blijven ook zelf de connectie opzoeken. Om dat nog meer te stimuleren vraagt Bergsma twee keer per jaar aan haar medewerkers of ze met nieuwe contacten komen. ‘’We blijven constant zoeken. Helaas lopen we af en toe ook tegen onze eigen grens aan en merken we dat onze menskracht beperkt is. Polen is erg groot en we proberen verder dan Warschau te komen, dat is soms echt een uitdaging,’’ laat ze weten. 

Een nieuwe regering, een nieuwe koers
Op 15 oktober 2023 werden de verkiezingen in Polen gehouden. Het resultaat: de Poolse partij PiS maakt plaats voor een nieuwe regering. Deze grote maar hoopvolle verandering heeft ook invloed op de Nederlandse ambassade. Bergsma vertelt: ‘’Met de nieuwe regering, en dus een nieuw politiek klimaat op komst, is het ook even kijken waar wij als ambassade werk kunnen verrichten. Het is nog niet helemaal duidelijk welke kant de nieuwe regering op zal gaan betreffende bepaalde onderwerpen waar wij ons nu heel erg voor inzetten. Wij moeten ons dus ook heroriënteren. Waar komt er meer financiële steun vanuit de regering voor het maatschappelijk middenveld? Misschien hoeven we als ambassade minder aandacht te besteden aan de rechtsstaat omdat de nieuwe regering dat ook wilt aanpakken. Hetzelfde geldt voor abortus en de vrije media. Wellicht wordt het probleem nu kleiner waardoor wij ons op andere zaken kunnen focussen. Na acht jaar een regering te hebben gehad die vooral goed was in dingen af te breken, hoop je dat er een regering komt die nu weer dingen gaat opbouwen’’. 

Hoe het nieuwe politieke klimaat in Polen er precies uit gaat zien is dus nog onzeker, maar één aspect blijft hetzelfde: de Nederlandse ambassade in Polen blijft zich inzetten voor mensenrechten. Op de vraag hoe Bergsma dit gaat doen, stelt ze: ‘’Wees niet bang om een regering op de tenen te trappen. Sta waar je voor staat en wees zichtbaar als ambassadeur met de normen en waarden die wij in Nederland hebben.”